Τα αστρονομικά όργανα την περίοδο της αρχαιότητας...

Αστρολάβος : Επινοήθηκε κατά την εποχή του Ιππάρχου (2ος π.Χ. αιώνας) και 
το χρησιμοποιούσαν οι αστρονόμοι για να υπολογίζουν τα ύψη των αστέρων από 
τον ορίζοντα και τις εκλειπτικές συντεταγμένες. 
Ο επίπεδος αστρολάβος, τον οποίο επινόησε ο Ίππαρχος, επέτρεπε τη στερεογρα-
φική προβολή σφαίρας. Με τη βοήθεια της προβολής αυτής βρισκόταν με ακρίβεια 
η ώρα κατά την οποία γινόταν η παρατήρηση ενός αστέρα. Ο επίπεδος αστρολάβος χρησίμευε και για την επίλυση σφαιρικών τριγώνων.
Γνώμονας : Ένα από τα πιο απλά και πιο πολύτιμα όργανα που χρησίμευε για τον καθορισμό πολλών αστρονομικών φαινομένων και γεωγραφικών στοιχείων (καθο-
ρισμός μεσημβρινής γραμμής, διάρκειας έτους, γεωγραφικού πλάτους, απόκλισης 
Ήλιου, κ.ά.). Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον γνώμονα ήταν ο Αναξίμανδρος.
Διόπτρα : Υπήρχε η διόπτρα του Πυθέου που η ύπαρξη του βεβαιώνεται από το 
γεγονός ότι ο Πυθέας είχε εντοπίσει ότι ο βόρειος ουράνιος πόλος και ο πολικός 
αστέρας δεν συμπίπτουν. 
Η διόπτρα του Ιππάρχου που χρησίμευε για την εκτίμηση της φαινόμενης διαμέ-
τρου του Ήλιου και της Σελήνης. Με τη διόπτρα ο Ίππαρχος υπολόγισε την απόσ-
ταση και το πραγματικό μέγεθος των δύο αυτών αστέρων. 
Η διόπτρα του Ήρωνος, που χρησίμευε για διάφορες γεωδαιτικές και αστρονομι-
κές μετρήσεις. 
Η διόπτρα του Αρχιμήδη που είχε τοποθετηθεί στην κορυφή του φάρου της Αλε-
ξάνδρειας και τέλος η διόπτρα του Δικαιάρχου.
Ηλιακό ρολόι : Πρώτος εφευρέτης και κατασκευαστής του θεωρείται ο Απολ-
λώνιος ο Περγαίος. Βελτιώσεις επέφερε αργότερα ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.
Κλεψύδρα : Όργανο για τη μέτρηση της ισημερινής ώρας. Η κλεψύδρα θεω-
ρείται εφεύρεση του Κτησιβίου.
Ουράνια σφαίρα : Μια απλή περιστρεφόμενη σφαίρα με τους κύριους κύκλους 
χαραγμένους πάνω της. Πρώτος κατασκευαστής της ουράνιας σφαίρας θεωρεί-
ται κατά τους μυθικούς χρόνους ο Χείρων και κατά τους ιστορικούς ο Θαλής. 
Ο Εύδοξος βελτίωσε τη σφαίρα σημειώνοντας τους γνωστούς αστερισμούς και 
τους μεγάλους αστέρες. Ένα είδος σφαίρας χρησιμοποιούσαν ο Αναξίμανδρος 
και ο Ίππαρχος. Μία βελτιωμένη παραλλαγή ήταν και η "μεταπτωτική σφαίρα" 
στην οποία μπορούσε να ληφθεί υπ' όψη η μετατόπιση της θέσης των πόλων 
του Ουρανού κατά 1° ανά 73 έτη.
Σκάφη : Την χρησιμοποίησε ο Ερατοσθένης για να επιτύχει τη μέτρηση της Γης, 
ενώ ο επινοητής της αναφέρεται πως ήταν ο Αρίσταρχος ο Σάμιος.
Υπολογιστής των Αντικυθήρων : Ίσως το πιο διάσημο όργανο πρωτοποριακό 
και μεγάλης ακρίβειας. Πιθανολογείται ότι τον εφεύρε ο Αρχιμήδης ή κάποιος 
μαθητής του Ποσειδωνίου. Ο υπολογιστής που βρέθηκε το 1900 στο βυθό των 
Αντικυθήρων, ήταν ένας ημερολογιακός μηχανισμός που έδειχνε τις κινήσεις του 
Ήλιου, της Γης και της Σελήνης σε διάφορες φάσεις. Η κατασκευή του ανάγεται 
στον πρώτο π.X. αιώνα.
Ωρολόγιο του Αρχιμήδη : Πρόκειται για ένα ρολόι με μηχανισμό, όπου αντί του 
ελατηρίου χρησιμοποιούνταν ροή νερού.
Κρίκος : Όργανο που έδινε το ύψος του Ήλιου όταν μεσουρανούσε. 

Κοσμάς Λεοντιάδης  

*Αναδημοσίευση από το physics4u.gr