Copernicus Nicolaus (Κοπέρνικος Νικόλαος) (1473 - 1543)...
Πολωνός ιερέας και μεγάλος αστρονόμος της Αναγέννησης, ο πρώτος άνθρωπος, μετά
τον Αρίσταρχο το Σάμιο (310 - 230 π.κ.ε), ο οποίος πρότεινε το ηλιοκεντρικό μοντέλο
του Ηλιακού συστήματος, δηλαδή τον Ήλιο στο κέντρο του Ηλιακού συστήματος και
τη Γη μαζί με τους άλλους πλανήτες, να περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους και
να κινούνται κυκλικά γύρω από τον Ήλιο.
Έτσι ο Copernicus, με τη «νέα» του θεωρία εκτόπισε από το κέντρο του Σύμπαντος τη
Γη και αμφισβήτησε την αξιοπιστία του Αριστοτέλη (384 - 322 π.κ.ε) και της γεωκεντ-
ρικής θεωρίας του, την οποία, κυρίως το εκκλησιαστικό, αλλά και το πολιτικό κατεστη-
μένο, την είχαν «θεοποιήσει» και της είχαν προσδώσει το αλάθητο.
Και μόνο αυτή η προσφορά του στην εξέλιξη της επιστήμης, τον καθιστά αναμφίβολα
μια από τις μεγαλύτερες επιστημονικές προσωπικότητες κατά τη διάρκεια των αιώνων.
Στην πράξη, ο Copernicus εφάρμοσε τους γεωμετρικούς υπολογισμούς του γεωκεντρικού
συστήματος του Κλαύδιου Πτολεμαίου (108 - 168 κ.ε), στο ηλιοκεντρικό σύστημα του
Αρίσταρχου. Όμως η όλη του προσπάθεια ακολούθησε λανθασμένη κατεύθυνση, γιατί η
πραγματική δυσκολία ήταν αλλού. Ο Πολωνός αστρονόμος ακολούθησε την εσφαλμένη
Πυθαγόρεια εκδοχή, πως οι πλανήτες έπρεπε να κινούνται σε ομοιόμορφους κύκλους,
και χρησιμοποίησε 48 επικύκλους για να αναπαραστήσει τις πλανητικές θέσεις.
Η τελική αναίρεση της Πυθαγόρειας αντίληψης δόθηκε μερικές δεκαετίες αργότερα,
από το Γερμανό αστρονόμο και μαθηματικό Johannes Kepler (1571 - 1630) και έτσι
το αστρονομικό μοντέλο του ηλιακού συστήματος επαναπροσδιορίστηκε σε ορθή βάση,
αυτή που ξέρουμε σήμερα.
Το κοσμοϊστορικό του έργο «De Revolutionibus Orbium Coelestium Libri VI», δηλαδή
«Έξι Βιβλία για τις Περιστροφές των Ουράνιων Σφαιρών», το οποίο δημοσιεύθηκε στη
Νυρεμβέργη (Nuremberg), το 1543, λίγο πριν από το θάνατό του, θεωρείται, νομίζουμε
δικαιωματικά, ως το σημείο εκκίνησης της σύγχρονης αστρονομίας. Είναι γενικά παρα-
δεκτό πως απετέλεσε το έναυσμα για να ξεκινήσει η επιστημονική επανάσταση, η οποία
άλλαξε την πορεία της επιστήμης και η οποία συχνά αναφέρεται και ως «Κοπερνίκεια
Επανάσταση», φιλοσοφικός όρος, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε αργότερα από το μεγάλο
Πρώσο φιλόσοφο Immanuel Kant (1724 - 1804) και αφορούσε την εξελικτική πορεία
της φιλοσοφίας.
Αξίζει να επισημάνουμε, πως το χειρόγραφο του έργου διασώζεται, γεγονός σπάνιο για
ένα επιστημονικό έργο εκείνης της εποχής. Στο χειρόγραφο αυτό, ο Copernicus αναφέρει καθαρά ότι είχε μελετήσει τις αστρονομικές απόψεις του Αρίσταρχου του Σάμιου, αλλά
και των Πυθαγόρειων φιλοσόφων, Φιλόλαου (5ος αιώνας κ.ε) και Ικέτα (4ος αιώνας κ.ε).
Ένα γεγονός, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς, είναι πως ο Copernicus είχε «κατασ-
κευάσει» έναν πίνακα, στον οποίο αναφερόταν το χρονικό διάστημα που απαιτούνταν σε
κάθε έναν από τους πλανήτες, για να ολοκληρώσει έναν τέλειο κύκλο περιστροφής γύρω
από τον Ήλιο. Το αποτέλεσμα είναι συγκλονιστικό. Υπολόγισε ότι ο Ερμής χρειάζεται 87
ημέρες, η Αφροδίτη 224, η Γη 365, ο Άρης 1 έτος και 321 ημέρες, ο Δίας 11 έτη και ο Κρό-
νος 29 έτη.
Αυτοί οι αριθμοί, οι οποίοι είναι πολύ κοντά στις σύγχρονες μετρήσεις, υπολογίστηκαν
από τον Copernicus με πρωτόγονα μέσα και όργανα, περίπου 100 χρόνια πριν από την
ανακάλυψη του τηλεσκόπιου!
Τα πρώτα χρόνια από τη δημοσίευση του έργου «De Revolutionibus Orbium Coeles-
tium Libri VI», δεν υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Παίρνοντας όμως ο καιρός και λόγω της απήχησης που είχε η ηλιοκεντρική θεωρία στους επιστημονικούς κύκλους, ήρθαν οι πρώτες έντονες αντιδράσεις.
Έτσι το 1616, με εντολή του πάπα Παύλου Ε΄, το έργο του Copernicus εντάχθηκε στον
Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum) της Ρωμαιοκαθο-
λικής Εκκλησίας και παρέμεινε εκεί έως το 1853.
Ο Copernicus υπήρξε ένας εξαιρετικά μορφωμένος άνθρωπος. Είχε σπουδάσει ιατρική,
θεολογία, μαθηματικά και αστρονομία, αλλά ασχολήθηκε ενεργά και με τη δικηγορία,
τη φιλολογία, τις ανθρωπιστικές επιστήμες, αλλά και τις μεταφράσεις, μιας και μιλούσε
πολύ καλά πέντε γλώσσες (Πολωνικά, Λατινικά, Γερμανικά, Ελληνικά και Ιταλικά).
Δεν παντρεύτηκε ποτέ και δεν απέκτησε παιδιά. Πέθανε σε ηλικία 70 ετών στο Φρόμπορκ
(Frombork) της Πολωνίας, πόλη όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του.
Για πολλούς αιώνες, το μόνο που ήταν γνωστό για το λείψανο του μεγάλου αστρονόμου,
ήταν ότι είχε ταφεί κάπου στον καθεδρικό ναό του Φρόμπορκ. Τμήμα του κρανίου του και
άλλα οστά βρέθηκαν κάτω από το δάπεδο του καθεδρικού το 2005. Το 2008 τα ευρήματα
ταυτοποιήθηκαν με συγκρίσεις του κρανίου με μια αυτοπροσωπογραφία του αστρονόμου,
καθώς και με εξετάσεις DNΑ που συνέκριναν τα οστά με μερικές τρίχες που είχαν βρεθεί
μέσα σε ένα χειρόγραφό του.
Έτσι στις 22 Μάη του 2010, 467 χρόνια μετά το θάνατό του, έγινε η «δεύτερη», με τιμές
ήρωα επίσημη ταφή του, μέσα στον καθεδρικό του Φρόμπορκ όπου υπηρέτησε ως ιερέας
και γιατρός, γεγονός που δείχνει πως η Καθολική Εκκλησία έχει πλέον συμβιβαστεί, μη
μπορώντας να κάνει και αλλιώς, με την ιδέα του ηλιοκεντρικού συστήματος.
Η επιτύμβια στήλη στο νέο τάφο του Copernicus, στην ίδια θέση με τον αρχικό, φέρει ένα
μοντέλο του Ηλιακού συστήματος, με έναν χρυσό ήλιο και τους έξι πλανήτες, οι οποίοι
ήταν γνωστοί στην εποχή του.
Το 2009, στο ραδιοενεργό χημικό στοιχείο «Ununbium», με ατομικό αριθμό 112, δόθηκε
το όνομα Copernicium (Cn), προς τιμή του μεγάλου επιστήμονα και αστρονόμου.
*Το παρόν, αποτελεί απόσπασμα από το υπό έκδοση τετράτομο έργο μου "Εγκυκλοπαι-
δικό Λεξικό των Άστρων και των ουράνιων αντικειμένων"
Κοσμάς Λεοντιάδης
